Gorinchem of - zoals in het dagelijks spraakgebruik - Gorcum, heeft de wapenspreuk “Fortes creantur fortibus”: sterken brengen sterken voort. Deze wapenspreuk is ontleend aan de lijfspreuk van de Heren van Arkel, die van het begin van de 13e eeuw tot in 1412 de dienst hebben uitgemaakt in het Land van Arkel, waarvan Gorinchem de hoofdplaats was.

Op 11 november 1382 ontving Gorinchem stadsrechten uit handen van Otto van Arkel, maar verder weten we weinig zeker over het ontstaan van de stad. De naam Gorinchem werd voor het eerst vermeld in een document uit 1224, waarin Floris IV de tolvrijdom bevestigde van de Gorcumers in het gehele graafschap Holland. Waarschijnlijk ontstond de nederzetting Gorinchem rond het jaar 1000 op wat hoger gelegen land, bij een monding van de Linge in de Merwede. De eerste bewoners waren vissers en boeren.

In de middeleeuwen werden de stad en haar inwoners regelmatig bedreigd. In de eerste plaats door het water dat, ook na de aanleg van dijken, een gevaar bleef vormen. Daarnaast eisten besmettelijke ziekten regelmatig hun tol en was het land van de Heren van Arkel een gewilde prooi voor de buurstaten Holland en Gelre. Aan het eind van de 13e eeuw werd de nederzetting met palissaden versterkt. In het midden van de 14e eeuw werden deze vervangen door stenen muren met torens. Al deze inspanningen hebben echter niet kunnen voorkomen dat Gorinchem in 1417 definitief door Holland werd ingelijfd. Bij die gebeurtenis sneuvelde de laatste telg uit het geslacht Van Arkel. In de Revetsteeg herinnert een gevelsteen aan deze gebeurtenis.

De aansluiting bij Holland heeft de Gorcumse handelaren geen windeieren gelegd. Gorinchem groeide uit tot de achtste stad van Holland. Aan het eind van de middeleeuwen werd Gorcums meest kenmerkende bouwwerk voltooid: de Grote Toren. Het bijzondere van dit bouwwerk is dat de onderste van de drie geledingen scheef staat, terwijl de andere geledingen wel recht staan.
De toren vertoont dus een knik. De aangrenzende kerk is eeuwen later gebouwd. De toestand van de gotische kruiskerk die op deze plek stond was dusdanig slecht dat deze in 1844 werd afgebroken. In 1850 verrees de huidige kerk.

De Hervorming is niet onopgemerkt voorbijgegaan aan Gorinchem. In 1566 werd de eerste protestantse kerkdienst gehouden. Zes jaar later, kort na het begin van de Tachtigjarige Oorlog, werd de stad veroverd door de Watergeuzen. Zij namen negentien priesters en broeders gevangen, die werden overgebracht naar Den Briel, waar zij werden opgehangen.

De stadsmuren uit de 14e eeuw werden rond 1600 vervangen door vestingwerken. Deze nieuwe vestingwal met elf bastions is nog bijna volledig aanwezig. Door de nieuwe omwalling werd een gebied omsloten dat tweemaal zo groot is als voorheen. In de vestingwal werden vier stadspoorten opgenomen, waarvan er nu nog één over is, de Dalempoort. Na de bloei van de Gouden Eeuw kwam in de 18e eeuw de teruggang. Het dieptepunt werd bereikt aan het einde van de Franse overheersing.
De terugtrekkende Franse troepen verschansten zich in de vesting Gorinchem. Na een drie maanden durend beleg, waarbij de stad door beschietingen veel schade opliep, gaven zij zich over.

Gorinchem © Annet Ardesch

De economische groei werd na de recessie gestimuleerd door de opkomst van de industrie. De bouw van stoomschepen leidde tot een intensivering van het scheepvaartverkeer. Er werden kanalen gegraven en een spoorweg aangelegd, waardoor de stad beter bereikbaar werd. Het aantal inwoners nam toe. De binnenstad raakte vol. Zo vol dat buiten de wallen woningen gebouwd moesten worden. Dat gebeurde aan het begin van de 20e eeuw. De eerste uitbreidingen waren de Lingewijk en West. Na de Tweede Wereldoorlog werden in hoog tempo woningen gebouwd in het noordwestelijke gedeelte van de gemeente. In de jaren zeventig werd die uitbreiding voltooid. In oostelijke richting is in die periode gestart met de bouw van de wijk Wijdschild. Deze werd in 1985 uitgebreid met de wijk Laag Dalem. Inmiddels wordt er ook gewerkt aan de nieuwe wijken Laag Dalem Zuid en Hoog Dalem. Gorinchem heeft nu circa 35.000 invoners.